الحج : 40 الَّذينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثيراً وَ لَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزيزٌ
همانها كه از خانه و شهر خود، به ناحق رانده شدند، جز اينكه مىگفتند: «پروردگار ما، خداى يكتاست!» و اگر خداوند بعضى از مردم را بوسيله بعضى ديگر دفع نكند، ديرها و صومعهها، و معابد يهود و نصارا، و مساجدى كه نام خدا در آن بسيار برده مىشود، ويران مىگردد! و خداوند كسانى را كه يارى او كنند (و از آيينش دفاع نمايند) يارى مىكند خداوند قوى و شكست ناپذير است.
چند نکته عرض می شود:
1. خداوند در کجای قرآن عبادتگاه مشرکان را تأیید کرده است؟! در هیچ جای قرآن نمی توان غیر از تعالیم توحیدی چیزی یافت.
اگر هم منظورتان ادیانی است که تحریف شده اند، باید گفت مراد خداوند در این آیه تایید شرک آنها نیست بلکه مراد عبادتگاه هایی است که بر اساس توحید برپا هستند.
2. همه ادیان الهی آمده اند تا شناخت صحیحی از خداوند به انسانها بدهند و آنها را از شرک و ... پاک نمایند.
3. توحید، اختصاص به اسلام ندارد و همه ادیان الهی بر پایه توحید استوار است.
ضمنا هیچ مانعی در اصل ارتباط بنده با خالق وجود ندارد و ادیان الهی آمده اند تا راه صحیح این ارتباط را به انسانها آموزش بدهند.
4. ما دو نوع تکثرگرایی داریم، یکی مقبول است و دیگری مردود.
تکثرگرایی در مقام اثبات مورد قبول است، یعنی این که یک مسیحی و یا یهودی چون حقانیت اسلام برای او ثابت نشده است لذا پی به حقانیت اسلام نبرده و مسلمان نشده است. اما بر اساس آموزهای دینی خود عمل می کند.
این شخص چون حجت بر او تمام نشده بوده معذور است و می تواند به بهشت برود.
اما تکثرگرایی در مقام ثبوت، مردود است، یعنی این گونه نیست که در یک زمان دو تا دین حق، وجود داشته باشد. لذا دین اسلام، دین خاتم و کاملتر از مسیحیت است و تنها دینی که خداوند در این زمان به آن راضی است دین اسلام است.
بنا بر این:
همه ادیان الهی یک منشأ دارند و از طرف یک خدا آمده اند و همه ادیان الهی "الله" را خدا می دانند و از او یاد می کنند.
در هر زمان یک دین به عنوان دین حق، وجود دارد و اکنون دین اسلام کاملترین ادیان الهی است و همه بایستی بر آن دین باشند.
با این بیان، بهشت مختص مسلمانان نیست لذا اگر کسی حجت بر حقانیت دین اسلام بر او تمام نشده و به حقانیت دین اسلام نرسیده است، در پیشگاه الهی معذور است و می تواند به بهشت هم برود.
اما در مورد معابد اهل کتاب:
در این زمینه چند نکته عرض می شود:
1. معابد مظاهر دين و شعائر و نشانه هاى دين هستند كه مردم به وسيله آن به ياد دين مى افتند لذا بقای آنها عاملی برای حفط دینداری است.
2. نام عبادتگاه مهم نيست، كفّار و متجاوزين، با ياد خدا و راه او به هر شكل و در هر كجا كه باشد مخالفند.
3. آیه در مقام این نیست که بگوید اکنون همه صومعه ها و دیرها و ... بر حق هستند و همه راه توحید را می روند، بلکه آیه در مقام اهمیت و جایگاه معابدی است که در آنها خداوند عبادت می شود.
در همان زمان موسی(ع) و عیسی(ع) هم کافران قصدشان نابودی مراکزی است که یاد خدا در آن می شده است. و قطعا در آن زمان موحدانی بوده اند که به توحید معتقد بوده و خداوند را بر اساس توحید عبادت می کردند.
لذا این آیه نمی خواهد بگوید برای همیشه در این معابد توحید رعایت می شود، بلکه می خواهد بگوید اینها مظاهر دینداری است و باید در حفظ آنها کوشید.
4. مگر نمی شود اکنون هم یهودی و نصرانی با این که بر دین خود باقی هستند خدا را بر اساس توحید عبادت کنند؟؟!!
لذا نگرویدن آنها به اسلام دلیل بر شرک آنها نیست. خداوند و وحدانیت و توحید، در همه ادیان وجود دارد و از مشترکات ادیان الهی است.
5. در تفسیر و برداشت از آیات که نمی توانیم چشم بر همه چیز ببندیم و فقط همین یک آیه را مد نظر داشته باشیم.
قرآن پر است از آیاتی که توحید را رکن اصلی دینداری و عبادت می داند. لذا نمی توان ادعا کرد منظور این آیه هر نوع پرستشی است، ولو همراه شرک. چنین ادعایی قطعا باطل است.
لذا اگر هم نسبت به این آیه شبهه داریم نمی توانیم ادعا کنیم که این آیه قصدش تایید عبادت مشرکانه است. بلکه باید بگوییم نمی دانیم منظورش چیست، نه این که ادعایی باطل به قرآن نسبت بدهیم.
6. نباید مسائل را با هم خلط کرد. روشن است که قرآن در مقام تایید آنهایی که شما می گویید نیست و این آیه هم ناظر به آنها نیست.
این آیه ناظر به محل عبادت به عنوان نمادی برای حفظ دین الهی است. و این معابد امنون از نظر ما و با ورود اسلام، اعتبار چندانی ندارند و الا در زمان خود اعتباری واقعی و مسلم داشته اند و این آیه هم ناظر به همان معابدی است که در هر دورانی نمادی دینداری بر اساس توحید بوده است.
صومعه و دیر و کلیسا و ... در زمان خود نماد دینداری و یکتا پرستی بوده اند و این آیه می خواهد فلسفه جهاد در راه خدا که یکی از زمینه های جهاد، جهاد برای حفظ عبادتگاهها است را بیان کند، در زمان موسی(ع) و زمان عیسی(ع) صومعه و دیر و کلیسا، و در زمان رسالت پیامبر(ص) و دین اسلام، مساجد.
7. جمله «يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيراً» (نام خدا در آن بسيار برده مى شود) ظاهرا توصيفى است براى خصوص مساجد، چرا كه مساجد مسلمين با توجه به نمازهاى پنجگانه كه در تمام ايام سال در آن انجام مى گيرد پر رونق ترين مراكز عبادت در جهان است، در حالى كه بسيارى از معابد ديگر تنها يك روز در هفته و يا روزهايى در سال مورد بهره بردارى قرار مى گيرد. (تفسير نمونه، ج 14، ص 116)
