علم خدا و اختیار ما

پرسش: وقتی خدا می داند ما چه خواهیم کرد، اختیار ما چه معنایی دارد؟

پاسخ:

اشکال قائل بودن به جبر، از عدم درک صحیح، نسبت به "علم الهی و رابطه آن با اختیار انسان" ناشی می شود فلذا لازمۀ رفع اشکال مزبور، درک و فهم دقیق علم الهی خصوصاً در مرحاۀ ذات (پیش از ایجاد) است. و لازمۀ این امر، درک دقیق از براهین علم پیشین الهی است:

اولاً در فلسفه اسلامي به اثبات رسيده است كه هر موجود مجرد از مادّه، به ذات خود، عالم است، چرا كه ذات او در نزد خويش حاضر است و علم، چيزي جز حضور نيست. لازم است بدانيم كه هر مقدار موجود، مجرد و به دور از نقايص و نارسايي باشد به همان مقدار علمش قويتر و شديدتر خواهد بود.

ثانیاً در فلسفه اسلامي در جاي خود به اثبات رسيده كه ذات خداوند، هستي محض و بسيط است و هر چه در عالم از كمالات وجودي هست، او به تنهايي، در عين بساطت، برتر و بهترش را داراست، زيرا هستي مخلوق اوست و هر چه در پهنه عالم هست شعاعي از نورِ وجود اوست. پس خداوند، با علم به ذات خويش به همه هستي علم دارد. و اين علم نيز صفت ذات بوده و با ذات عينيت دارد. (برگرفته از پایگاه اندیشه قم، مبحث علم الهی، با کمی تغییر)

بعبارتی دیگر:

- برهان علم الهی به موجودات در مقام ذات (قبل از ایجاد) این است که ذات خداوند، علت موجودات است، و خداوند به ذات خود نیز عالم است، بنابر این به موجودات عالِم است، بعبارتی علم به علت، مستلزم علم به معلول است، پس خداوند به موجودات هستی و به انسان علم دارد.(عقاید استدلالی 1، علی ربانی گلپایگانی، ص 115)

لازم بذکر است چنانکه پیشتر گفتیم علم الهی از جنس علم بشری نیست که محدود به زمان و مکان باشد بلکه چنانکه خداوند فراتر از زمان و مکان است، علم او نیز فراتر از زمان و مکان است فلذا گذشته و حال و آینده برایش معنا ندارد.

- گذشته از این، موجودات، افعال باریتعالی هستند، از طرفی موجودات عالَم از اتقان و نظم و استواری برخوردارند و هرگاه فعل، دارای چنین ویژگی هایی باشد، دلیل بر علم و اگاهی فاعل آن است بنابر این، اتقان و استواری جهان نیز دلیل دیگری بر علم پیشین خداوند به انهاست.(همان، ص 116)

از اینرو می توانیم نتیجه بگیریم که وقتی بالوجدان، اختیار و آزادی را در خودمان و انتخاب کارها می فهمیم، گواه آنست که سعادت و شقاوت و یا نوع انتخابهای نیک و بد ما با فرض اختیار و آزادی ما در علم پیشین الهی بوده نه بدون این ملاحظه.

از اینرو علم الهي که بیان ان گذشت، جبر آور نيست بلکه علم، تنها جنبه كاشفيّت دارد.

به عبارت ديگر (که بارها در خلال بحث تکرار شد): اگر خداوند علم دارد كه فلان شخص در فلان تاريخ مرتكب فلان كار خواهد شد، اين به معناي مجبور كردن آن شخص بر آن كار نيست، بلكه خداوند علم دارد كه او با اختيار خود چنين كاري را انجام مي دهد.

http://www.askdin.com/thread15412-4.html#post175853