در فرمایشات
جنابعالی دو سوال مطرح شده است:
1) هدف
از عذاب آخرت چیست؟
2) هدف
از خلود در عذاب چیست؟
ظاهرا
سوال اول مساله مورد نظر شما نیست و قبول دارید که عذاب آخرت اهداف معقولی را دنبال
میکند مثلا پاک شدن روح انسان از لوث گناهانی که از آنها توبه نکرده و به هر دلیل،
در مسیر انتقال از دنیا به آخرت نیز برطرف نشده اند (مثلا هنگام جان دادن – در قبر
و ...).
بنابراین
دغدغه اصلی شما سوال دوم است اما اجازه دهید قبل از پرداختن به آن، مقدمتا سه نکته
را بیان کنیم:
1-خداوند
بی نیاز از هر چیز و هر کس است؛ نه نیازی به عمل انسان دارد و نه از عذاب یا ثواب کسی
سودی به او میرسد.
2-از
مجموع آیات و روایات اسلامی به دست می آید که عمل انسان آثاری بر جای میگذارد و میان
عمل و اثر یک رابطه علّی و معلولی برقرار است. شعاع اثر عمل بسیار گسترده است هرچند
ما انسانها معمولا محدوده کوچکی از آن را مشاهده میکنیم. از جمله آثاری که اعمال انسان
به دنبال دارند اثری است که بر روح آدمی میگذارند و صورت و شکلی است که به روح انسان
میدهند. این اثر و صورت، گاه خوب است (اگر عمل خوب بوده) و گاه بد (اگر عمل بد بوده)؛
همچنین گاه قابل برطرف شدن است (مثلا با توبه یا کار نیک یا شفاعت و... ) و گاه قابل
برطرف شدن نیست (آن زمان که در روح انسان رسوخ کند و به نوعی جزو ذات او شود).
در جایی
که گناه و آثارش در روح گنهکار رسوخ نکرده باشد امکان پاک شدن از لوث آنها وجود دارد
و یکی از الطاف الهی به انسان این است که فرصت پاک شدن روح را به انسان داده است که
گاه با توبه و شفاعت امکانپذیر میشود و گاه با عذاب های مختلف که شعاع آنها از همین
دنیا تا عذاب آخرت را در بر میگیرد.
اما
آنجا که گناه و آثار آن در روح کسی رسوخ کرده باشد مادام که در این دنیاست از آن گناه
لذتی میبرد که حاضر به جدا شدن از آن نیست و وقتی میمیرد روح او رابطه ای ماندگار با
گناه و آثارش پیدا میکند بطوری که نه میتواند از آن آثار جدا شود و نه از آن لذت میبرد
بلکه در رنجی دائم گرفتار خواهد بود.(ترجمه الميزان، ج1، ص: 626)
3- رابطه
ميان " گناه" و " كيفر" رابطه زمانى نيست بلكه رابطه" كيفى"
است يعنى مقدار زمان مجازات، تناسب با كيفيت گناه دارد نه مقدار زمان آن؛ مثلا كسى
ممكن است در يك لحظه دست به قتل بزند و طبق پارهاى از قوانين محكوم به زندان ابد گردد،
در اينجا مىبينيم زمان گناه تنها يك لحظه بوده در حالى كه مجازات آن گاهى 80 سال زندان
خواهد بود.( تفسير نمونه، ج9، ص: 242)
با حفظ
نکات مذکور به سراغ سوال شما میرویم:
درباره
اینکه عذاب خالدی که قرآن و روایات بیان میکنند آیا به معنای «عذاب بی پایان» است یا
«عذاب طولانی»، اختلاف نظر است. برخی قایلند عذاب ابدی امکانپذیر نیست و آیات و روایاتی
که در این باره است را به معنای عذاب طولانی میگیرند یعنی گرچه عذاب خالدین در آتش،
طول میکشد اما بالاخره پایان میپذیرد و آنها هم وارد بهشت خواهند شد.(تفسير نمونه،
ج9، ص: 239) اما گروهی از دانشمندان اسلامی قایلند که دست کشیدن از ظاهر آیات و روایات
ناموجه است. به اعتقاد ایشان خلود در آتش به معنای عذاب ابدی، حقیقتی انکارناپذیر است
هر چند شامل همه گنهکاران نمیشود. (ترجمه الميزان، ج1، ص: 622)
بر اساس
دیدگاه دوم (خلود در عذاب یعنی عذاب بی پایان) بدون شک خداوند از عذاب خالد انسانها
سودی نمی برد. عذاب خالد نتیجه اثر ماندگاری است که در روح انسان رسوخ کرده و قابل جدا
شدن نیست و به تعبیر دیگر موجب تغییر و دگرگونی روح انسان شده و ذات و ماهیت جدیدی
به او داده است(بقره/81) که میتوان نامش را ماهیت «شقاوت علیه خدا» گذاشت(ترجمه الميزان،
ج1، ص: 624) شاید همین افراد هستند که به تعبیر قرآن بخشی از هیزم سوزان آتش دوزخ
را تشکیل میدهند.(بقره/24) چنین کسانی چون ذات شقی یافته اند اگر فرصت بازگشت به دنیا
و حالت فعلی خود را بیابند باز به گناه رو می آورند چون شرارت و گناه برخواسته از ذات
حقیقی ایشان است.(انعام/27و28)
بنابراین
عذاب جاوید، منحصر به كسانى است كه تمام روزنههاى نجات را به روى خود بستهاند و عالما
عامدا غرق در فساد و تباهى و كفر و نفاق گشتهاند، سايه شوم گناه تمام قلب و جان آنها
را پوشانيده، و در حقيقت به رنگ گناه و كفر در آمدهاند.(تفسير نمونه، ج9، ص:
241)این عذاب، نتیجه صورت ذاتی و معلول خود ایشان است(قصص/84) نه مستند به خدا و از
باب انتقامجویی(ترجمه الميزان، ج1، ص: 628) و نیز از سنخ عذابهایی که برای تطهیر روح
است نخواهد بود زیرا عذابی که برای تطهیر است از باب رحمت خاص الهی است و کسی که ذات
شقی دارد استعداد دریافت این رحمت خاص را از خود سلب کرده است.( ترجمه الميزان، ج1،
ص: 626)
در پناه
حق
