سوال 1:
اگر بهشتیان با هم ملاقات دارند و مراتب همدیگر را در بهشت
می بینند آیا به درجات بالاتر از خود غبطه نمی خورند و حسرت آن را نمی برند ؟
در این صورت ر بهشت هم غم و هم وجود دارد
جواب:
بهشت بنا به فرموده قرآن و روایات دارای مراتبی است و عدالت
خدا حکم می مند که بهشت دارای درجات باشد.
وَمَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئِكَ
لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَی (1)
و هر كه مؤمن به نزد او رود در حالى كه كارهاى شايسته انجام
داده باشد براى آنان درجات والا خواهد بود
هم چنين علي عليه السلام در ويژگي بهشت مي فرماييد: «درجات
متفاضلات و منازل متفوتات؛ بهشت داراي درجاتي است که برخي برتر از ديگري است و داراي
منزل گاه هاي متفاوتي است». (2)
هم چنين در روايات است که امام زين العابدين مي فرمايند: «بر
شما باد به قرآن، براستي که خداوند بهشت را آفريد و درجات و مراتب آن را به اندازه
آيات قرآن قرار داد، پس هر کس در آنجا آيه اي از قرآن بخواند به او مي گويند بخوان
و بالا برو و هر کس از اينان که وارد بهشت مي شوند درجه اي بالاتر از آن نيست به جز
درجه انبياء و صديقون». (3)
اما بنا بر ادله عقلی و نقلی( روایی و آیات) بهشت جایگاه امن
و راحتی است که در آن هیچگونه غم و اندوه و ناراحتی نیست و پاداش بهشتی خالص است و
با هیچ ناگوارایی همراه نیست اگر می خورند مشکلات هضم و دفع را ندارند و اگر ... هیجچ
ناراحتی در کار نیست
و قالوا الحمد لله الّذى اذهب عنا الحزن ان ربنا لغفور شكور
(4)
الّذى احلنا دار المقامه من فضله لا يمسنا فيها نصب و لا يمسنا
فيها لغوب (5)
و گويند ستايش خدايى را كه غم و اندوه را از ما ببرد كه پروردگارمان
آمرزنده و شكور است
همان خدايى كه از كرم خويش ما را به اين سراى دائم درآورد كه
در اينجا رنج و ملالى به ما نرسد
اما سوال مهم این است که چگونه افراد در بهشت از این که درجه
بالاتر را ندارند مغموم نمی شوند:
اولا بهشت نمود کمالات و دارایی های انسان است و هر کس به اندازه
کمالات دینی خود از بهشت متنعم می شود
ثانیا : این استفاده از بهشت و قرار گرفتن در مقامات و لذت
بردن آن بسته به کمالات افراد است و تا وقتی به آن مرتبه نرسند آن لذت برایشان تعریف
نشده و نمی توانند از آن بهره ببرند و حتی دیدن این که کسی از آن نعمت استفاده می کند
او را مغموم نمی سازد چرا که به آن مرتبه درکی نرسیده است که آن لذت را درک کند و بهشت
و نعماتش از این سنخ نعمت های تکوینی است.
بنابراین افراد رده های پایین تر به ممتازان رده های بالاتر
حسرت نمی برند. حسرت از جمله عذابهای سخت روحی است که در بهشت راه ندارد. این افراد
همچون کودکانی هستند که از بازی های کودکانه متلذذ می شوند و هیچ درکی از لذتهای بزرگتری
همچون لذات جنسی ندارند و آرزوی آن را هم در سر نمی پرورانند. زیرا برای متلذذ شدن
به لذاتی بزرگتر، لازم است که کودک بالغ شود و ظرفیت ها و تواناییهای لازم را بیابد
تا ادراک لذت برایش میسر شود .
همچنین کسانی که در دنیا عشق را تجربه نکرده اند، نه درکی از
لذت وصال به محبوب دارند، و نه به عشاق حسرت می برند. اما آنکه عاشق شده است، می داند
هیچ لذتی با لذت وصال به معشوق برابری نمی کند. عاشق ظرفیت روحی برتری پیدا کرده که
دیگران از آن بهره ای ندارند. از همین رو می توان گفت کسانی که در دنیا لذت عبادت را
درک نکرده و آنقدر ظرفیت معنوی خود را رشد نداده اند که روح عبادت را درک کند، در بهشت
هم درکی از لذاتی که پاداش عباداتند، پیدا نخواهند کرد.
به عنوان مثال کسانی که اهل معنویت هستند در کنار عرفا بودن
را غنیمت می دانند و از آن لذت می برند و ساعت ها در خدمت آنها بودن برایشان از هر
سفر و گردشی در طبیعت لذت بخش تر است در حالی که افراد دیگر که به تفریح می پردازند
نه تنها با دیدن آنها غبطه نمی خورند شاید خود را در لذت اکمل از آنها بدانند.
نعمات بهشتیان اعم از مادی و معنوی همه بر اساس شان و مرتبت
ایشان تقسیم می شود. لذا اگر چه همه از قصرهای مجلل و همسران و دیگر نعمات بهشتی برخوردارند،
اما کیفیت آنها متناسب با درجاتشان فرق دارد. من جمله میزان دیدار و همنشینی با بزرگان
بهشتی همچون پیامبران و امامان نیز بسته به درجات بهشتیان متغیر است. همچنین بالاترین
نعمت بهشت که بنابر نقل، لذت درک خدا و رضایت اوست، نیز بستگی به شان بهشتیان دارد
.
روای گوید از حضرت رضا علیه السّلام پرسیدم: نظر شما در باره
این حدیث كه أهل حدیث نقل مىكنند: «أهل ایمان از منازل و مقامات خود در بهشت، خدا
را زیارت مىكنند» چیست؟
حضرت رضا علیه السّلام فرمود: اى أبا صلت، خداوند تبارك و تعالى
حضرت محمّد صلّى اللَّه علیه و آله را بر تمام مخلوقین، حتى فرشتگان و انبیاء عظام،
برترى داده است، و بیعت كردن با او را به منزله بیعت با خود ساخته و زیارت و دیدار
پیامبر را در دنیا و آخرت به منزله زیارت و دیدار خود شمرده است،... و درجه و مقام
پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله در بهشت از تمام درجات بالاتر است، پس هر كس از درجه
و مقام خود در بهشت؛ آن حضرت را زیارت كند، خداوند تبارك و تعالى را زیارت كرده است.
ولي در عين حال مسلم آن است كسي كه وارد بهشت شود در هر شان
و مرتبه و درجه اي كه قرار داشته باشد، از يك سري خدمات عمومي بهشت و از امتيازات كلي
زندگي بهشتي برخوردار مي شود. از جمله اينكه در بهشت، مرگ و بيماري، غم و اندوه، رنج
و درد وجود ندارد. هيچ نوع عذاب روحي و جسمي بهشتيان را آزار نخواهد داد؛ كه اصلا آزار
و سختي با اصالت بهشت سازگار نيست.
اما فارغ از درجات عمومي كه براي همگان يكسان است، نعمتهايي
در بهشت وجود دارد كه به برخي اختصاص داشته كه ديگران از آن محروم هستند و بالاترين
درجه آن رسيدن به مرحله قرب الهي است كه خداوند در قرآن از آن به برترين درجه بهشت
ياد مي كند"خداوند به مردان و زنان باايمان، باغهايى از بهشت وعده داده كه نهرها
از زير درختانش جارى است جاودانه در آن خواهند ماند و مسكنهاى پاكيزهاى در بهشتهاى
جاودان (نصيب آنها ساخته) و (خشنودى و) رضاى خدا، (از همه اينها) برتر است و پيروزى
بزرگ، همين است."(6)
آیه الله جوادی در این باره می فرمایند:
افرادی که وارد بهشت می گردند، ديگر غم و اندوه در آن نيست:
«لا يَمَسنا فيها نصب ولا يمَسنا فيها لَغوب»(7) البته با اين توضيح كه افراد بهشتي
كه داراي درجات گوناگونند، از آنچه خود دارند لذت ميبرند و نسبت به آنچه ديگران دارند
غبطه ميخورند، نه حسد. همانند قواي نفساني كه هر يك از آنها ادراك يا تحريك خاصِ خود
را اعِمال ميكند و لذت ميبرد و از آنچه ساير قوا دارند و او ندارد رنج نميبرد؛ يعني
هرگز نيروي باصره در اندوه نشنيدن به سر نميبرد، چنانكه نيروي سامعه غمِ نديدن را
ندارد. زبانِ حال هر قوهاي «ما مِنا اِلا لَه مَقام مَعلوم» (8) است. درجات بهشت هم
چنين است، هر كس در جاي خود قرار دارد، رنج نميبرد و غصه و حسرت نميخورد. اگر حسرت
و رنج و اندوهي هست در صحنه قيامت و قبل از ورود به بهشت است؛ زيرا جنت، دارلسلام است
و در دار سلامت مجالي براي رنج وجود ندارد.
سوال 2:
در بهشت نعمات الهی مانند خوردن و آشمامیدن و استراحت کردن
هستند این کار ها آنگاه لذت بخش است که مقابل آنها در انسان ایجاد شده باشد یعنی گرسنه
شود تشنه شود و خسته شود و الا غذا خوردن روی سیری و آب خوردن روی سیرابی و استراحت
در هنگام راحت لذتی ندارد
در این صورت در بهشت درد و رنج خواهد بود.
جواب:
لذت هاي بهشتي با دنيا بسيار متفاوت است . در بهشت، لذت ها
واقعي است نه اينكه حاصل رفع درد و رنج ناشي از محروميت ها باشد چون در بهشت رنجي وجود
ندارد .نه رنج گرسنگي و نه رنج تشنگي و نه هيچ رنج ديگر.در قرآن كريم با اين مطلب تصريح
شده كه بهشتيان هيچ كدام از اين درد ها را نخواهند داشت،ولي با اين حال مي توانند از
نعمتهاي بهشتي به هر اندازه كه مايل باشند استفاده كنند.
قرآن كريم از قول خداوند كريم به حضرت آدم آنگاه كه او را براي
مدتي وارد بهشت مي كند مي فرمايد:
«ان لك الا تجوع فيها و لا تعري. و انك لا تظمؤا
فيها و لا تضحي » (8)
( همانا براي تو در بهشت آن است كه نه هرگز گرسنه
شوي و نه برهنه و عريان ماني. و نه هرگز در آنجا به تشنگي و گرماي آفتاب آزار بيني.
)
اما با اين حال از حضرت آدم مي خواهد كه به اتفاق همسرش وارد
بهشت شده و از نعمت هاي آن استفاده كنند و اين در حالي است كه احساس گرسنگي هم در آنها
وجود ندارد.
« و قلنا يا آدم اسكن انت و زوجك الجنه و كلا
منها رغدا حيث شئتما ...» (9)
(و گفتيم كه اي آدم تو با همسر خود در بهشت ساكن
شو و از آن هر چه مي خواهيد بخوريد...)
با توجه به اين آيه و آيه قبل نشان مي دهد كه از يك طرف رنج
گرسنگي را نخواهند چشيد و از طرف ديگر هر چه بخواهند مي توانند بخورند نتيجه اين كه
خوردن بهشتيان براي رفع گرسنگي نيست بلكه براي صرف لذت بردن است . علاوه بر اين كه
چون گرسنگي نيست رنج سيري و پرخوري هم نخواهد داشت .
به عبارت دیگر تمامی این کارهای انسان از خوردن و آشانیدن و
ارضای میل جنسی برای رسیدن به یک نوع کمال برتر در زندگی است البته این کمالات که مثالهای
آن زده شد از نوع کمالات جسمانی انسان است و همچنین کتاب می خواند برای کمال روحانی
و... و از رسیدن به این کمالات لذت می برد در بهشت چون میدان ظهور داشته هاست نه میدان
تکامل از نتیجه این لذات بدون داشتن آن نقایص استفاده کرده و متنعم می شود
اصحاب از رسول خدا سؤال می کنند:
هوای بهشت چگونه است؟
وقتی عده ای اين سؤال را می پرسند، جواب می شنوند:
در بهشت، خورشيد و آفتاب وجود ندارد و سرما هم نيست تا باعث
آزار اهل بهشت شود.
می پرسند:
چرا خورشيد و آفتاب در بهشت نيست؟
به آن ها جواب داده مي شود:
برای اينکه اگر حوريه ای چهره ی خويش را در اين دنيا نمايان
سازد، از نور جمال و زيبايي او، خورشيد بی فروغ می گردد. با بودن بی نهایت حوريه در
بهشت، ديگر چه نيازی به روشنايی خورشيد است؟
مردم می پرسند:
غذای اهل بهشت چگونه است؟
پاسخ به آن ها داده می شود:
در جلو بهشتيان، ظرف هايی از طلا گردش داده می شود، که لذيذترين
و خوشمزه ترين غذاها در آن ظرف ها ديده می شود.
چون بهشتيان هر چه خواستند از آن غذاها خوردند، جرعه ای از
آب بهشت می آشامند که تمام غذاهای خورده شده را هضم کرده و تبديل به عرق معطر و خوشبو
می کند.
مؤمنان، دوست دارند که درباره ی نعمت ها بيشتر بدانند، و خداوند،
آيه ای را بر پيامبرش می فرستد.
مَثَلِ بهشتی که به اهل تقوا وعده داده شده است، چنان است که
از زير ساختمان ها و درختانش، نهرهای آب جاری است، و خوردنی و آشاميدنی آن دايمی است؛
زيرا هر ميوه ای که از درخت می چينند، دو مرتبه به جای آن روييده می شود و هر غذايی
که از آن می خورند، به فرمان خداوند، آن غذا دوباره به حال اولش باز می گردد.
آبی که در نهرهای بهشتی جاری است، هرگز دچار ماندگی و آلودگی
نمی شود و هميشه شفاف و زلال و خوش طعم است.
پی نوشت:
1.طه75
2.ميزان الحکمه، ج 1، ص 432
ميزان الحکمه، ج 1، ص432
3.فاطر34
4.فاطر35
5.توبه72
6.فاطر35
7.صافات164
8.طه 118
9.بقره 35
